1

- politycznych przyczyn wybuchu wojny;
- celów, jakie chcieli osiągnąć dzięki wojnie poszczególni jej uczestnicy;
- gospodarczej sytuacji w Europie w okresie wybuchu wojny;
- reakcji społeczeństw Europy na wybuch konfliktu.

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach.

Wykonanie zadania: Podręcznik przekazuje więcej informacji na temat politycznych przyczyn wybuchu wojny, celów, jakie chcieli osiągnąć dzięki wojnie poszczególni jej uczestnicy oraz gospodarczej sytuacji w Europie w okresie wybuchu wojny. W artykule znajduje się więcej niż w podręczniku informacji na temat reakcji społeczeństw Europy na wybuch konfliktu.

a. Przedyskutujcie w grupie/klasie problem: Czy artykuł z popularnego czasopisma może uzupełniać czy zastępować wiedzę pochodzącą z podręczników i fachowych książek historycznych?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać w formie dyskusji w grupie/klasie moderowanej przez nauczyciela/kę. Uczniowie mogą także rozwiązać postawiony problem indywidualnie, przytaczając własne argumenty jako uzasadnienie odpowiedzi na postawione w zadaniu pytanie.

Wykonanie zadania: podręczniki szkolne przekazują zwykle szerokie i kompleksowe ujęcie danego zagadnienia. Popularne artykuły skupiają się na wycinku jakiejś wiedzy, rozszerzają i przybliżają konkretny aspekt problemu. Dlatego warto korzystać z materiałów o charakterze popularnym jako rozszerzenie wiedzy pozyskiwanej w szkole i z fachowych książek. Podręcznik i książki powinny natomiast służyć do sprawdzenia, weryfikowania informacji uzyskiwanych ze źródeł popularnych, które czasem zawierają wiele błędów i uproszczeń.

2

Spróbuj określić pochodzenie ilustracji dołączonych do artykułu. Czy na postawie informacji zawartych w czasopiśmie można udzielić odpowiedzi na pytania:

- Z jakiego okresu pochodzi dana ilustracja?
- Kto jest autorem danej ilustracji?
- Z jakiego rodzaju ilustracją mamy do czynienia (obraz, fotografia, plakat, pocztówka itp.)

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach.

Wykonanie zadania:

- Tak, przy ilustracjach znajdują się informacje typu: rysunek z epoki (s. 32), reklama piwa (…) z drugiej połowy 1914 r. (s. 33), określenie przybliżonej daty (koniec lipca 1914 r.) przy fotografii na s. 34, obraz z epoki (s. 35), plakat z początku wojny (s. 35), określenie przybliżonej daty (pierwsze dni sierpnia 1914 r.) przy fotografii na s. 36.

- Nie, te informacje nie są podane.

- Tak, na s. 32 zamieszczono rysunek z epoki, na s. 33 znajduje się plakat reklamowy, ilustracje na s. 34 i 36 to fotografie z epoki, na s. 35 mamy do czynienia z obrazem z epoki oraz z plakatem.

a. Jakie elementy są ważne, aby móc uznać ilustrację/rysunek/zdjęcie/obraz za wiarygodne źródło wiedzy?

Wykonanie zadania: wiarygodnym źródłem informacji są te ilustracje, które są współczesne wydarzeniom, których dotyczą (fotografie, obrazy z epoki, plakaty itd.). Dlatego istotne znaczenie ma data (także przybliżona) powstania ilustracji. Ważne jest też ustalenie autorstwa ilustracji (aby określić np. obiektywny lub subiektywny stosunek autora do wydarzeń , które przedstawia na obrazie/plakacie/fotografii, stwierdzić, czy autor był bezpośrednim świadkiem wydarzeń ukazywanych na ilustracji, czy też posługuje się informacjami uzyskanymi pośrednio). Duże znaczenie ma ustalenie pochodzenia ilustracji (np. tytuł gazety, w jakiej była ona pierwotnie opublikowana czy zleceniodawcę jej powstania). Pozwala to ustalić cel, w jakim dana ilustracja powstała (np. cel propagandowy, marketingowy, informacyjny, dokumentacyjny).

Wskaż elementy obecne lub powtarzające się na różnych ilustracjach, a potwierdzające łączenie udziału w wojnie z wartościami takimi jak: patriotyzm, bohaterstwo, poświęcenie, chwała.

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach.

Wykonanie zadania: na ilustracjach przedstawione są następujące elementy powszechnie kojarzone z patriotyzmem, bohaterstwem, poświęceniem i chwałą:

- flagi narodowe;
- masowe manifestacje;
- odświętne mundury żołnierskie (wraz z orderami);
- kwiaty wręczane żołnierzom przez młode dziewczyny;
- tłumne pożegnania żołnierzy wyruszających na front przez cywili.

a. O czym świadczą podobieństwa występujące na ilustracjach załączonych do artykułu, a pochodzących z różnych państw przystępujących do wojny?

Uwagi metodyczne: ta część zadania może przybrać formę rozmowy prowadzonej na forum grupy/klasy.

Wykonanie zadania: podobieństwa występujące na ilustracjach pochodzących z różnych krajów świadczą o tym, że reakcja społeczeństw na wybuch wojny była zbliżona. W poszczególnych krajach przystępujących do wojny entuzjazm obywateli przejawiał się w podobny sposób – poprzez masowe demonstracje jedności i patriotyzmu (podkreślanego flagami i symbolami narodowymi), masowe pożegnania żołnierzy wyjeżdżających na front, demonstrowanie szacunku i wdzięczności wobec munduru symbolizującego bohaterstwo i poświęcenie dla ojczyzny.

Pracując w małej grupie, skupcie się na reklamie węgierskiego piwa przedstawionej na jednej z ilustracji (s. 33).

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać w małych grupach. Wyniki pracy poszczególnych zespołów powinny być zaprezentowane i omówione na forum klasy.

a. Postarajcie się opisać własnymi słowami scenę przedstawioną na tym plakacie.

Wykonanie zadania: ilustracja przedstawia scenę na froncie. Na pierwszym planie, obok ogromnej armaty stoją żołnierze: austrowęgierski i niemiecki. Są roześmiani, zrelaksowani i piją piwo z wielkich kufli. Opierają się o dużą beczkę piwa. Wokół nich rozstawione są butelki z alkoholem. Na drugim planie przedstawieni są biegnący ku nim żołnierze Ententy (w mundurach: francuskim, angielskim, szkockim i hinduskim). Żołnierze mają podniesione ręce w geście poddania się, a za nimi widać powiewającą białą flagę, która jest symbolem kapitulacji.

b. W jaki sposób wątek wybuchu wojny i powszechny optymizm społeczeństwa wobec udziału w tym konflikcie został tu wykorzystany do celów marketingowych?

Wykonanie zadania: front jest przedstawiony w reklamie jako miejsce dobrej zabawy, gdzie żołnierze, poza samą walką, oddają się przyjemnościom – np. piciu piwa. Przy czym symbolami siły i potęgi armii austro-węgierskiej i niemieckiej, obok ogromnych dział i samolotów, jest też wyśmienite piwo. Dodaje ono żołnierzom odwagi. Jest ono tak smaczne, że skłania przeciwników nawet do kapitulacji, jeśli tylko pozwoli im to skosztować tego trunku. Zatem zaopatrzeni w piwo żołnierze są wręcz niezwyciężeni. Scena taka odpowiada wyobrażeniom większości społeczeństwa o wojnie jako o ekscytującej przygodzie. Cywile chcący naśladować bohaterskich żołnierzy mogą kupować to samo piwo, dzięki któremu bohaterowie frontowi są niepokonani.

c. Przedyskutujcie na forum grupy/klasy, czy we współczesnych reklamach i kampaniach marketingowych można spotkać się z wykorzystywaniem tematu wojny? Z czego może to wynikać?

Wykonanie zadania: Współcześnie wątki związane z wojną nie są wykorzystywane w kampaniach reklamowych. Po doświadczeniach wojen XX wieku, w społeczeństwach świadomych skutków konfliktów zbrojnych, reklama związana z tematyką działań wojennych budziłaby bardzo złe skojarzenia. Uznana zostałaby za niesmaczną, a nawet obraźliwą. W 1914 r. społeczeństwa nieświadome jeszcze nieszczęść i zniszczeń powodowanych przez światowe konflikty mogły uznać reklamę nawiązującą do tematyki wojny za zabawną i przekonującą.

d. Przedyskutujcie na forum grupy/klasy problem: Czy materiały reklamowe mogą być wiarygodnym źródłem informacji historycznych? Uzasadnijcie odpowiedź.

Wykonanie zadania: generalnie materiały reklamowe nie mogą być źródłem całkowicie wiarygodnych informacji, bo ich celem jest nakłonienie odbiorców do określonych działań (dokonania zakupu, wyboru tej, a nie innej marki). Jednak w określonych przypadkach tego rodzaju materiały historyczne (plakaty reklamowe, ulotki pochodzące z określonego okresu w przeszłości) mogą być dobrym źródłem informacji o życiu ludzi w danej epoce. Mówią wiele o ich przyzwyczajeniach, gustach, sposobie spędzania czasu, panujących powszechnie poglądach i nastrojach. Dlatego omawiana reklama piwa może być źródłem wiedzy o stosunku społeczeństwa Austro-Węgier do wydarzeń wojennych w drugiej połowie 1914 r.

5

Jakie elementy artykułu sugerują, że jest to wiarygodne źródło wiedzy? Jakie inne elementy, które nie znalazły się w tym artykule mogą świadczyć o rzetelności i wiarygodności źródła informacji?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach. Wypracowane wnioski powinny zostać podsumowane i omówione na forum grupy/klasy.

Wykonanie zadania:
Elementy, które świadczą o wiarygodności artykułu pt. „Święto wojny” jako źródła informacji historycznych:

- artykuł pochodzi z popularnego czasopisma o tematyce wyłącznie historycznej, które jest znane na rynku od wielu lat i rekomendowane przez nauczycieli historii;

- możliwe jest ustalenie autora materiału oraz jego przygotowania zawodowego - autorem jest zawodowy historyk, a notatka na ten temat znajduje się na końcu artykułu;

- artykuł jest wzbogacony ilustracjami pochodzącymi z epoki, oznaczonymi datami lub przybliżonym okresem powstania;

- w artykule znajdują się cytaty pochodzące ze źródeł z epoki (pamiętników, dzienników), których autorstwo jest w artykule podane (np. zapiski Wojciecha Kossaka, Marii Lubomirskiej, Victora Adlera, Tomasza Manna, Bertranda Russella).

Inne elementy, które mogą świadczyć o wiarygodności źródła informacji:

- przypisy do źródeł (książek, artykułów, archiwaliów), z których korzystał autor pisząc dany tekst;
- bibliografia (zestawienie literatury dotyczącej danego tematu);
- dokładne opisy materiałów dodatkowych (ilustracji, nagrań) wykorzystanych w publikacji (z podaniem autora, pochodzenia, daty powstania, aktualnej lokalizacji).