1

Przeczytaj artykuły w czasopismach: polskim, niemieckim i hiszpańskim. Zastanów się w jaki sposób każdy z autorów przedstawia rolę Cesarstwa Niemieckiego w wybuchu I wojny światowej.

Uwagi metodyczne: Praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach.

Wykonanie zadania: W polskim artykule o roli Niemiec w wybuchu wojny wspomina się bardzo zwięźle. Autor wspomina tylko krótko, że chociaż Niemcy pierwsi rozpoczęli działania zbrojne, to czuli się zmuszeni do wojny przez państwa Ententy próbujące środkami dyplomatycznymi okrążyć ich państwo (s. 32). W artykule hiszpańskim Niemcom przypisuje się największą odpowiedzialność za wybuch wojny, chociaż zauważa się, że konflikt na światową skalę wynikał również z narastających od wielu lat napięć międzynarodowych, społecznych i narodowościowych („Nie pozostawia wątpliwości fakt, że bezpośrednią odpowiedzialność za wybuch wojny ponoszą Niemcy. Niemniej jednak nie można przypisywać Niemcom całkowitej odpowiedzialności”). Autor artykułu niemieckiego nie zgada się na obarczenie wyłączną winą za wybuch wojny Niemiec, chociaż nie zwalnia całkowicie z odpowiedzialności za to niemieckich polityków. W tekście tym wskazuje się na złożony splot okoliczności, które spowodowały, że w lipcu 1914 r. doszło do eskalacji światowego konfliktu, a winę za to ponoszą mniej więcej po równo władze wszystkich państw zaangażowanych w konflikt. („Po jej zakończeniu [wojny] artykuł 231 traktatu wersalskiego całkowitą winą za katastrofę 1914 r. obarczył Niemcy. Oskarżenie to było niesprawiedliwe. (…) Biorąc pod uwagę wydarzenia prowadzące do I Wojny Światowej, odpowiedzialność rozkładała się właściwie po równo, a bezpośrednimi sprawcami były Wiedeń i Berlin.”)

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach, jednak omówienie jej wniosków powinno nastąpić w formie dyskusji na forum grupy/klasy.

Wykonanie zadania: różnice w przedstawieniu tego samego problemu (odpowiedzialności za wybuch I wojny światowej) wynikają z różnych punktów widzenia prezentowanych przez autorów pochodzących z różnych państw. Polska przystępowała do wojny jako państwo pozbawione samodzielności, okupowane między innymi przez Niemcy, co może wpływać na krytyczny stosunek polskich historyków do niemieckiej polityki tamtego okresu. Z kolei autor artykułu niemieckiego stara się bronić decyzji podejmowanych przez władze Cesarstwa Niemieckiego w 1914 r. Z niemieckiego punktu widzenia obarczanie całą winą za wybuch wojny tylko ich państwa jest niesłuszne i niesprawiedliwe. Hiszpania w czasie I wojny światowej zachowała neutralność, co może sugerować, że w ocenie przyczyn wybuchu wojny autor hiszpański zachował obiektywizm. W swoim artykule powtórzył on powszechnie panującą opinię o odpowiedzialności Niemiec za eskalację konfliktu, dostrzegając jednak także inne, złożone przyczyny wybuchu wojny.

2

W jaki sposób analizowane artykuły: niemiecki i hiszpański przedstawiają atmosferę panująca wśród społeczeństw europejskich w przeddzień wybuchu wojny? Czym to ujęcie różni się od obrazu naszkicowanego w polskim artykule?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać w parach lub w małych grupach (grupy otrzymują zadanie przeanalizowania ujęcia problemu w artykule niemieckim lub hiszpańskim, a następnie wymieniają się spostrzeżeniami na forum).

Wykonanie zadania: artykuł hiszpański wspomina o niechętnym stosunku społeczeństw Europy do wojny. Wskazuje się tu jednak na istnienie grup, które parły do wojny, widząc w niej możliwość realizacji interesów nacjonalistycznych i formę wzmacniania poczucia jedności narodowej. („Ogólnie rzecz ujmując, Europejczycy nie lubili wojen. (…) Jednakże rządy i dowódcy wojskowi byli przeciwnego zdania, a negocjacje zamknęły wszelkie ścieżki mogące prowadzić do pokoju. Naturalnie przywódcy liczyli na wsparcie pewnych kręgów społecznych, dla których uznawana za nieuniknioną wojna stanowiła ujście dla napięć i przybierała formę zdrowej, narodowej krucjaty przeciwko wrogowi, równie znienawidzonemu, co ledwo nakreślonemu.”).
W artykule niemieckim czytamy, że wybuch wojny był dużym zaskoczeniem dla mieszkańców Europy. Większość z nich opowiadała się przeciwko wojnie. W Niemczech i we Francji organizowano nawet demonstracje antywojenne, które nie mogły jednak zapobiec rozpoczęciu działań zbrojnych, które zostały już zdecydowane przez władze państwowe i wojskowe. („23 lipca o godzinie 18:00 postawiono Serbii ultimatum: dla społeczeństwa był to szok jak grom z jasnego nieba – tamtego gorącego lata wielu europejczyków było w wakacyjnym nastroju. (…) Organizowano masowe demonstracje antywojenne we Francji i Niemczech. Ale decyzje już zostały podjęte za zamkniętymi drzwiami przez monarchów, polityków, dyplomatów i wojskowych.”).
W polskim artykule przedstawiony jest przede wszystkim entuzjazm społeczeństw różnych krajów europejskich wobec rozpoczynającej się wojny. Zauważa się jednak, że istniały także grupy społeczne (np. robotnicy i chłopi, socjaliści) przeciwne temu konfliktowi zbrojnemu.

3

W jaki sposób w artykule polskim i hiszpańskim przedstawiono stosunek do wojny narodów pozbawionych własnego państwa?

Uwagi metodyczne: Praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach.

Wykonanie zadania: Artykuł polski akcentuje radość z jaką Polacy powitali wybuch wojny. W wydarzeniu tym widzieli oni przede wszystkim szansę na odzyskanie niepodległości. W artykule hiszpańskim bardziej obszernie omówione jest zagadnienie stosunku do wojny narodów pozbawionych własnego państwa (takich jak Polacy, Irlandczycy czy Czesi). Rozwój świadomości narodowej wśród tych nacji autor wskazuje jako jeden z czynników, które przyczyniły się do wzrostu nastrojów prowojennych przed 1914 r., a narody te znalazły się wśród grup, które wybuch wojny powitały z entuzjazmem.

4

Przyjrzyjcie się reklamie piwa z artykułu polskiego i karykaturze króla Jerzego V z czasopisma hiszpańskiego – w jakie funkcje pełni humor i żart dotyczący tematyki wojny na tych dwóch ilustracjach?

Uwagi metodyczne: Praca w zadaniu może przebiegać w parach lub w małych grupach.

Wykonanie zadania: W reklamie węgierskiego piwa humor dotyczący życia na froncie (motyw wojsk Ententy poddających się masowo żołnierzom Trójprzymierza pijącym piwo) służy celom marketingowym. Nawiązanie do bohaterskiej postawy żołnierzy na froncie i przewagi jaką daje im picie węgierskiego piwa nad przeciwnikiem ma nakłonić klientów do zakupu produktu.
Z kolei karykatura z czasopisma hiszpańskiego służy celom propagandowym. Przedstawia metaforycznie konflikt pomiędzy W. Brytanią a Niemcami – dwoma państwami rywalizującymi o hegemonię na morzach i oceanach.
Zatem humor i żart dotyczący wojny może służyć różnym celom:

- podnoszeniu morale w społeczeństwie i budowaniu ducha patriotycznego;
- dyskredytowaniu przeciwnika poprzez ośmieszenie jego cech lub posunięć, także na arenie międzynarodowej;
- promowaniu (reklamowaniu) polityki i decyzji władz w szerokich rzeszach społeczeństwa;
- nakłanianiu ludzi do podejmowania określonych zachowań (w tym przypadku jest to zakup określonej marki piwa);
- prowadzeniu psychologicznej walki z wrogiem, osłabianie jego ducha walki i wiary w zwycięstwo.

a. Przedyskutujcie w grupie problem: w jaki sposób współcześnie promowane są wartości związane z wojskiem? Jakie działania podejmują rządy w celu uzyskania poparcia społeczeństwa dla udziału armii w międzynarodowych konfliktach zbrojnych (np. interwencja w Iraku, Afganistanie)?

Uwagi metodyczne: Praca w zadaniu może przebiegać w formie dyskusji w klasie/grupie, moderowanej przez nauczyciela/kę.

Wykonanie zadania: Uczniowie mogą przytaczać bardzo różne przykłady, znane im z doświadczenia, relacji medialnych, obejrzanych filmów czy przeczytanych książek. Przykładowe argumenty jakie mogą pojawić się w dyskusji:

- organizowanie hucznych parad i defilad wojskowych (np. w Polsce np. doroczna defilada 15 sierpnia);
- uroczyste celebrowanie rocznic związanych z czynem zbrojnym;
- produkowanie spotów telewizyjnych zachęcających do wstępowania do wojska;
- promowanie wzorca osobowego żołnierza ratującego ojczyznę w popkulturze (bardzo powszechny motyw np. w filmach amerykańskich).