Podstawowe informacje

Prezentowany moduł dotyczy problemu wybuchu pierwszej wojny światowej oraz ujęcia tego zagadnienia w czasopismach popularnonaukowych (w tym przypadku w periodyku polskim, niemieckim i hiszpańskim) oraz w polskich podręcznikach szkolnych. Tematyka zarówno omawianych tekstów artykułów, jak i zaproponowanych zadań koncentruje się wokół reakcji społeczeństw różnych krajów Europy i świata na wydarzenia mające miejsce latem 1914 r. Porównanie ujęcia tego tematu w tekstach pochodzących z kilku krajów pomaga uczniom zrozumieć różnorodność perspektyw postrzegania analogicznych faktów i wydarzeń przez historyków i czytelników odmiennych narodowości. Dzięki analizie wskazanych tekstów uczniowie dowiadują się, że zarówno w 1914 r. jak i współcześnie, wybuch tego międzynarodowego konfliktu oraz kwestia odpowiedzialności za jego eskalację były i są odbierane w zupełnie odmienny sposób, zarówno w poszczególnych krajach, jak i przez poszczególne grupy w ramach jednego społeczeństwa. W module uwzględniono zarówno ćwiczenia polegające na analizie tekstów (zamieszczonych w artykułach popularnonaukowych oraz w podręczniku szkolnym), jak i na analizie materiału ikonograficznego. Szczególną wagę przyłożono do powiązania analizowanych zagadnień historycznych z problemami znanymi uczniom oraz aktualnymi także dziś – rolą marketingu i propagandy w kształtowaniu nastrojów społecznych, sposobem odbioru i postrzegania konfliktów zbrojnych przez społeczeństwa dawniej oraz współcześnie.

Odniesienie do podstawy programowej

Zgodnie z polską podstawą programową przedmiotu historia, tematyka artykułu odpowiada zagadnieniom realizowanym w ostatniej klasie III etapu edukacyjnego (III klasa gimnazjum, do której uczęszczają uczniowie w wieku 15-16 lat) oraz zakresowi rozszerzonemu nauczania historii na IV etapie edukacyjnym (uczniowie w wieku 16-19 lat). W nauczaniu interdyscyplinarnym (łączącym nauczanie historii z naukami społecznymi, elementami socjologii czy politologii wprowadzanymi w ramach przedmiotu wiedza o społeczeństwie czy też z nauczaniem języka polskiego i języków obcych) zadania zaprezentowane w module mogą być wykorzystywane w toku kształcenia w szkole gimnazjalnej (13-16 lat) oraz ponadgimnazjalnej (16-19 lat).

Cele nauczania

Zadania zaproponowane w module umożliwiają kształcenie i rozwijanie umiejętności takich jak analiza i krytyczna ocena tekstu oraz materiału ikonograficznego. Poza tym mają również na celu doskonalenie kompetencji medialnych oraz kompetencji międzykulturowych uczniów. Posługiwanie się zróżnicowanymi źródłami wiedzy (artykuły z czasopism popularnonaukowych, podręcznik szkolny, internetowe bazy wiedzy) uczą samodzielnego wyszukiwania i weryfikowania informacji, odróżniania informacji rzetelnych i obiektywnych od nierzetelnych i subiektywnych. Wykorzystanie w zadaniach materiałów o różnym charakterze i odmiennej stylistyce (teksty, obrazy i ilustracje z epoki, ulotki reklamowe i plakaty propagandowe, karykatury) doskonali kompetencje uczniów związane z pozyskiwaniem informacji z różnorodnych źródeł, ich oceną, porównywaniem oraz na tej podstawie - wyciąganiem samodzielnym wniosków. Z kolei skonfrontowanie materiałów traktujących na podobny temat ale pochodzących z różnych krajów rozwija umiejętność dostrzegania różnych punktów widzenia i samodzielnego formułowania opinii oraz wskazywania przyczyn rozbieżności w postrzeganiu historii wynikających z różnic narodowościowych, kulturowych i politycznych. Celem zaproponowanych w module zadań jest także rozwijanie umiejętności odnoszenia wiedzy historycznej do problemów współczesnych, znanych uczniom z codziennego życia.

Polskie podręczniki szkolne prezentują zagadnienie pierwszej wojny światowej w dwóch kontekstach. Uczniowie poznają przede wszystkim przyczyny wybuchu tego globalnego konfliktu, zapoznają się z etapami narastania napięcia w stosunkach międzynarodowych na przełomie XIX i XX wieku, jako efektu realizowania przez światowe mocarstwa polityki kolonializmu oraz pogłębiania się w Europie rozbieżności ekonomicznych, ideologicznych i społecznych. Poznają etapy formowania się bloków politycznych Trójprzymierza i Trójporozumienia. Podręczniki szkolne omawiają także zwięźle przebieg wojny, nacisk kładąc na charakter prowadzonych działań zbrojnych oraz konsekwencje, jakie wojna przyniosła dla rozwoju techniki, sytuacji ekonomicznej poszczególnych państw oraz zachodzących w ówczesnych społeczeństwach przemian obyczajowych. Z drugiej strony tematyka przebiegu pierwszej wojny światowej jest w polskich podręcznikach nierozerwalnie związana z zagadnieniem walki Polaków o niepodległość oraz ich drogi do odbudowy niezależnego państwa w wyniku klęski poniesionej w wojnie przez wszystkich zaborów Polski – Rosję, Austrię i Prusy. Stąd też w kontekście pierwszej wojny światowej w polskich podręcznikach omawiane są dosyć szeroko zagadnienia takie jak: stosunek do sprawy polskiej poszczególnych państw zaborczych, orientacje polityczne uformowane w społeczeństwie polskim do roku 1914 r., wysiłek zbrojny Polaków na frontach wojny, ewolucja sprawy polskiej na arenie międzynarodowej pod wpływem wydarzeń w latach 1914-1918 r. Zatem tematyka wojny jest tu ściśle powiązana z zagadnieniem odzyskania przez Polskę niepodległości, co z polskiej perspektywy jest też najważniejszym skutkiem tego globalnego konfliktu zbrojnego.

Autor:

Katarzyna Czekaj