Uwagi metodyczne: zadanie może być realizowane indywidualnie lub w parach. Wykonanie zadania może poprzedzać dyskusja z grupą/klasą dotycząca współczesnego postrzegania konfliktów zbrojnych. Nauczyciel/ka może zapytać uczniów o ich opinie dotyczące zasadności i skuteczności rozwiązywania konfliktów międzynarodowych na drodze działań zbrojnych, na przykładzie wojen rozgrywających się współcześnie – np. wojny w Iraku, w Afganistanie, konfliktu w Syrii. Dyskusja powinna koncentrować wokół reakcji współczesnych społeczeństw na tego typu wydarzenia, argumentów używanych w publicznym dyskursie przez zwolenników i przeciwników rozwiązań siłowych w relacjach międzynarodowych.

Wykonanie zadania: Artykuł traktuje o reakcji społeczeństw Europy na wybuch wojny w lipcu 1914 r. Opisane są w nim nastroje panujące w społeczeństwach państw europejskich przystępujących do wojny oraz wyobrażenia, jakie ówcześni ludzie mieli na temat przewidywanego przebiegu oraz czasu trwania działań zbrojnych. Autor omawia także nadzieje, jakie z wybuchem wojny wiązały poszczególne nacje i grupy społeczne oraz problemy, jakie miały być rozwiązane dzięki eskalacji międzynarodowego konfliktu.
Tytuł „Święto wojny” odnosi się do atmosfery radości, entuzjazmu, optymizmu, jaka panowała wśród społeczeństw Europy w związku z nadchodzącą wojną. Wydarzenia związane z przystępowaniem do wojny kolejnych państw, mobilizacją i formowaniem wojska fetowane były przez ówczesnych jak festiwal jedności narodowej, patriotyzmu i bohaterstwa. Stąd przygotowania do działań zbrojnych w niemal wszystkich państwach uczestniczących w wojnie przypominały rodzaj święta.

2

Wypunktuj wydarzenia międzynarodowe wymienione w artykule, które poprzedziły wybuch I wojny światowej. Które z nich było bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia działań wojennych w 1914 r.?

Uwagi metodyczne: Praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach. W artykule wydarzenia polityczne poprzedzające wybuch wojny wzmiankowane są epizodycznie. Autor nie wspomina np. o zamachu w Sarajewie, stanowiącym bezpośrednie zarzewie wojny. Dla właściwego zrozumienia przez uczniów genezy konfliktu nauczyciel/ka może zachęcić ich do porównania informacji zamieszczonych w artykule z podręcznikiem oraz uzupełnienia w ten sposób danych brakujących do właściwego rozwiązania zadania.

Wykonanie zadania: w artykule wymienia się następujące wydarzenia poprzedzające wybuch wojny latem 1914 r.:

- ogłoszenie przez Austro-Węgry ultimatum wobec Serbii (s. 32);
- wypowiedzenie wojny przez Niemcy Rosji i Francji oraz niemiecki najazd na Belgię (s. 32);
- aneksja Bośni i Hercegowiny w 1908 r. (s. 32);
- kryzys marokański w 1911 r. (s. 32);
- wojna bałkańska w 1912 r. (s. 32);

W świetle artykułu, bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny było ogłoszenie przez Austro-Węgry ultimatum wobec Serbii. Nauczyciel/ka powinna jednak wyjaśnić uczniom „efekt domina” związany ze skomplikowanym systemem sojuszy europejskich, który po odrzuceniu serbskiej odpowiedzi na ultimatum i wypowiedzeniu jej wojny przez Austro-Węgry doprowadził w ciągu kilku dni do eskalacji konfliktu na skalę światową.

3

W jaki sposób wyobrażano sobie przebieg wojny przed rozpoczęciem działań wojennych w 1914 r.?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu przebiegać może indywidualnie lub w małych grupach (3-4 osobowych).

Wykonanie zadania: zarówno ówcześni dowódcy wojskowi, jak i zwykli obywatele przewidywali, że wojna potrwa najwyżej kilka miesięcy i polegać będzie na stoczeniu kilku większych bitew. Wyobrażano sobie, że działania wojenne będą opierały się na szybkich, bezpośrednich uderzeniach w siły wroga. Nie przewidywano długiej wojny pozycyjnej rozgrywającej się przede wszystkim w okopach, nie zakładano także wielomilionowych strat wśród wojska i ludności cywilnej (s. 33).

a. Przedyskutujcie w grupie/klasie problem: z czego wynikały wyobrażenia ówczesnych o przebiegu wojny?

Wykonanie zadania: ówcześni dowódcy opierali się na doświadczeniach płynących z dotychczasowych wojen, które były zazwyczaj krótkie, oparte na bezpośrednich starciach wojsk. Nie wzięto pod uwagę wniosków płynących z przebiegu wojny secesyjnej czy wojny japońsko-rosyjskiej (s. 33). Ówcześni nie wyobrażali sobie wtedy konfliktów na taką skalę, jak pierwsza czy druga wojna światowa, nie znali jeszcze konsekwencji używania broni masowego rażenia. W dotychczasowej historii świata wojny były normalnym środkiem prowadzenia polityki międzynarodowej, nie budziły zatem takiego strachu wśród społeczeństwa, jak to dzieje się obecnie (s. 33).

4

Jakie wartości dla społeczeństw Europy przynieść miała wojna, zdaniem ówczesnych intelektualistów, filozofów i polityków?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach.

Wykonanie zadania: Zdaniem ówczesnych intelektualistów, filozofów i polityków wojna miała przynieść społeczeństwom przede wszystkim zjednoczenie. Dzięki walce o wspólną sprawę zniknąć miały podziały klasowe, religijne, ekonomiczne. Wojna miała umocnić w społeczeństwie poczucie jedności i wspólnoty narodowej (s. 34). Niektóre prądy filozoficzne, jak np. społeczny darwinizm (omawiany na str.34) uznawały długotrwały pokój za zjawisko szkodliwe. Zdaniem zwolenników takich poglądów wojna oczyszcza relacje pomiędzy państwami i krzewi pozytywne wartości, takie jak: „samopoświęcenie, ofiarność, karność, odwaga, braterstwo czy wierność, wyrywając ludzi z okowów egoizmu i konsumpcjonizmu” (s. 34). Ich zdaniem wojna jest także formą selekcji naturalnej – pozwala przetrwać najwartościowszym, najsilniejszym państwom i jednostkom, eliminuje natomiast jednostki słabe (s. 34-35).

Uwagi metodyczne: zadanie można wykonać dzieląc klasę na małe grupy i przydzielając każdej grupie do opracowania inny temat: 1. Grupy społeczne nastawione do wojny entuzjastycznie i ich argumentacja; 2. Grupy społeczne nastawione do wojny sceptycznie i ich argumentacja. Wyniki swojej pracy poszczególne zespoły powinny omówić na forum klasy. W rozszerzonej wersji zadania przedstawiciele obu grup mogą stoczyć ze sobą dyskusję moderowaną przez nauczyciela/kę, polegającą na przekonaniu przeciwników do własnych racji i argumentów.

Wykonanie zadania:

1. Grupy społeczne nastawione do wojny entuzjastycznie i ich argumentacja.

Wojnę entuzjastycznie poparli młodzi ludzie. Była ona dla nich okazją do przeżycia przygody, wyrwania spod kontroli rodziców, poznania nowych krajów i zdobycia sławy. Z wybuchu wojny cieszyli się też intelektualiści, którzy dostrzegali w tym wydarzeniu szansę na odnowę moralną społeczeństw i wzmocnienie poczucia jedności narodowej. Część z nich dostrzegała w wojnie szansę na oczyszczenie relacji międzynarodowych. Wojnę popierały także mniejszości (religijne, narodowościowe), które w ten sposób miały okazję udowodnić swój patriotyzm (s. 34-35).

2. Grupy społeczne nastawione do wojny sceptycznie i ich argumentacja.

Z wybuchu wojny nie cieszyli się robotnicy i chłopi. To oni na co dzień borykali się z największą biedą, a wojna nakładała na nich dodatkowe ciężary. Ze względów programowych przeciwko wojnie wypowiadali się także socjaliści. Ważnymi elementami ich programów od dawna były: internacjonalizm i antymilitaryzm (s. 35). Partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne zrzeszały biedniejsze warstwy społeczeństwa (przede wszystkim robotników), więc ich programy zbiegały się w tej kwestii z poglądami tej grupy społecznej. Jedynym powodem, dla którego socjaldemokraci byli w stanie poprzeć wojnę, to nadzieja na większą demokratyzację ustroju państwowego (nadanie szerokich praw politycznych i obywatelskich robotnikom i chłopom) (s. 35-36).

Na podstawie artykułu przeanalizuj stosunek do wybuchu wojny społeczeństwa polskiego żyjącego pod zaborami. Przedyskutuj z partnerem w zadaniu z czego stosunek ten wynikał?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać w parach.

Wykonanie zadania: Polacy żyjący we wszystkich trzech zaborach żywiołowo poparli udział w wojnie i z entuzjazmem wstępowali do armii państw zaborczych. Nastroje takie wynikały z nadziei na odzyskanie niepodległości w wyniku konfliktu pomiędzy zaborcami (s. 36).

a. Po czyjej stronie opowiedzieli się Polacy w europejskim konflikcie?

Wykonanie zadania: Polacy żyjący pod zaborem rosyjskim, w Królestwie Polskim, opowiedzieli się po stronie Rosji. Polacy z zaboru pruskiego stanęli po stronie Niemiec, a ci z zaboru austriackiego po stronie Austro-Węgier (s. 36).

b. W jaki sposób i dlaczego wybuch wojny zmienił stosunek Polaków do państw zaborczych?

Wykonanie zadania: przed wojną Polacy odnosili się wrogo do państw zaborczych i ich obywateli, których bojkotowali towarzysko. Wybuch wojny i rozbudzenie nadziei na odzyskanie niepodległości dzięki walce u boku zaborcy spowodowały zmianę tego nastawienia. Polacy otwarcie okazywali jedność i braterstwo, szczególnie z żołnierzami zaborczych armii (zapraszano ich do salonów, Polki otwarcie poślubiały Rosjan w cerkwi, Polacy ze wszystkich zaborów dobrowolnie wstępowali do zaborczych armii) (s. 36). Wynikało to z przekonania Polaków, że nagrodą za wierną służbę w zaborczej armii oraz zaangażowanie i poświęcenie będzie odbudowanie po zakończeniu wojny niepodległego państwa polskiego.

Co wpłynęło na załamanie się optymistycznej i patriotycznej atmosfery społeczeństw Europy w ciągu kolejnych miesięcy trwania wojny?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie lub w parach. Zadanie może być pretekstem do rozpoczęcia przez nauczyciela/kę rozmowy na temat dalszego przebiegu i specyfiki działań zbrojnych w czasie wojny, w kontraście do wyobrażeń, jakie ówcześni mieli na ten temat latem 1914 r.

Wykonanie zadania: nastroje w społeczeństwach państw biorących udział w wojnie opadły wraz z nadchodzącymi z frontu informacjami o ponoszonych stratach oraz powracającymi wojny rannymi żołnierzami (s. 36). Skutki i przebieg działań wojennych okazały się zupełnie inne od wyobrażeń, jakie ówcześni mieli na ten temat w momencie wybuchu wojny.

Przedyskutujcie w grupie/klasie Wasze opinie na temat zasadności i realności nastrojów panujących wśród społeczeństw Europy przed wybuchem I wojny światowej. Z jakimi konsekwencjami dla społeczeństwa, także współcześnie, wiąże się wojna?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać w formie dyskusji w grupie/klasie. Nauczyciel/ka może zachęcać uczniów do odnoszenia się w tej dyskusji do informacji jakie posiadają o konsekwencjach współczesnych konfliktów zbrojnych.

Wykonanie zadania: Nastroje panujące wśród społeczeństw państw przystępujących do I wojny światowej były nieuzasadnione i mało realistyczne. Ówcześni nie wzięli pod uwagę, że rozwój uzbrojenia, w tym broni masowego rażenia (gazów bojowych) nie tylko nie przyspieszy rozstrzygnięcia wojny, ale spowoduje, że będzie ona dużo dłuższa i dużo bardziej krwawa niż jakiekolwiek znane dotychczas konflikty. Przy tym konsekwencje wojny w najbardziej dotkliwy sposób odczuwa zwykle ludność cywilna. Ponosi ona straty nie tylko w wyniku bezpośrednich działań zbrojnych, ale także jako efekt głodu, epidemii, masowych migracji itd. Zjawiska takie obserwuje się także w przypadku współczesnych konfliktów, w których cierpi przede wszystkim ludność cywilna – można tu podać przykłady społeczeństw skonfliktowanych państw Bliskiego Wschodu czy Afryki.