1

Na podstawie znanych Ci źródeł informacji o Krzysztofie Kolumbie (podręcznika, Internetu, artykułów: niemieckim, brytyjskim, szwedzkim, hiszpańskim) odpowiedz na pytanie: Jakie aspekty życiorysu odkrywcy są najczęściej analizowane w tego typu źródłach – jego biografia czy odkrycia? Z czego może wynikać taki, a nie inny sposób postrzegania tej postaci?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać indywidualnie, w parach lub w formie rozmowy dydaktycznej moderowanej przez nauczyciela/kę.
Wykonanie zadania: w artykułach pochodzących z czasopism popularnych, w podręcznikach czy filmach dokumentalnych najczęściej omawiane są te wątki, które wiążą się z podróżami Krzysztofa Kolumba. Jego biografia dotycząca okresu poprzedzającego podróż do Ameryki jest bardzo słabo znana i mniej istotna, niż dokonane przez niego odkrycia. Dlatego właśnie historyków najbardziej interesuje Krzysztof Kolumb jako żeglarz i odkrywca.

2

Krzysztof Kolumb w odmiennych publikacjach i materiałach oraz na przestrzeni wieków, które dzielą nas od jego podróży, przedstawiany jest w różny sposób: jako wizjoner i odkrywca, jako zbrodniarz odpowiadający za śmierć tysięcy ludzi oraz „wynalazca niewolnictwa”, jako krzewiciel wiary chrześcijańskiej i kandydat do kanonizacji. Posługując się artykułami: szwedzkim, hiszpańskim oraz brytyjskim, a także własną wiedzą, przytocz argumenty, którymi poprzeć można każdy z tych wizerunków.

- Kolumb postrzegany jest jako wizjoner i odkrywca ponieważ swoimi ambicjami dotarcia poza granice świata znane w tamtym czasie ludziom i dążeniem do zrozumienia jego budowy uosabiał ideał nowożytnego naukowca. Jego odkrycia przyczyniły się od rewolucji w geografii, kartografii, nawigacji. Kolumb jest także jednym z symboli epoki odrodzenia, w której po wiekach średniowiecza określanych, niekoniecznie słusznie, jako „ciemne” nastąpił dynamiczny rozwój nauki, techniki i sztuki. I to właśnie data odkrycia Ameryki (1492 r.) uważana jest za symboliczny początek epoki nowożytnej.

- Kolumb bywa oskarżany o przyczynienie się do śmierci setek tysięcy ludzi, ponieważ odkrycie przez niego drogi do Ameryki zapoczątkowało krwawe podboje ziem obu kontynentów amerykańskich, związane z bezlitosną eksterminacją rdzennej ludności indiańskiej. Sam Kolumb organizując pierwsze kolonie w Nowym Świecie miał uciekać się do przemocy skierowanej przeciwko Indianom, a nawet brutalności wymierzonej w towarzyszących mu kolonizatorów z Europy. Odkrycia Kolumba wyznaczają także początek epoki kolonializmu, nierozłącznie związanej ze zjawiskiem niewolnictwa. Na niewolniczej pracy ludności sprowadzanej przez handlarzy niewolników z Afryki oparta była w dużym stopniu gospodarka obu Ameryk, aż do połowy XIX wieku. W ten sam sposób traktowano tam często ludność rdzenną – Indian. Stąd też niektórzy autorzy przypisują Kolumbowi winę za rozpoczęcie procesów, które doprowadziły do tragedii zarówno mieszkańców obu kontynentów amerykańskich, jak i niewolników pochodzenia afrykańskiego.

- Kolumb w niektórych publikacjach określany jest i był jako „krzewiciel wiary” a nawet potencjalny kandydat na „świętego”. Wynika to z jego roli w chrystianizacji Nowego Świata. Po pierwszych odkryciach dokonanych przez Kolumba, razem z konkwistadorami do obu Ameryk podążyli europejscy misjonarze. Chrystianizacja Indian nie była dobrowolna, bardzo często przemocą zmuszano ich do przyjęcia chrztu. Sam Kolumb, jako gorliwy katolik, popierał jednak gorąco misję nawracania pogan, a dzięki jego odkryciom świat chrześcijański miał szansę poszerzyć się o niezliczoną liczbę nowych wyznawców nawróconych w obu Amerykach. Wierzył też, że wszystkimi jego działaniami kieruje Bóg, którego jest narzędziem. W taki właśnie sposób wzięła swój początek legenda o Kolumbie jako „krzewicielu wiary”.

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać w formie dyskusji na forum grupy/klasy, moderowanej przez nauczyciela/kę. Uczniowie powinni mieć możliwość wyrażenia i uargumentowania własnych opinii, zbudowanych na podstawie wiedzy zdobytej za pośrednictwem lekcji, podręczników, czasopism popularno historycznych, z którymi się zapoznali, znanych im filmów dokumentalnych i fabularnych oraz innych źródeł.

3

Porównaj artykuł polski oraz artykuł hiszpański dotyczący postaci Krzysztofa Kolumba. W jaki sposób autorzy obu tekstów tłumaczą trudności w odtworzeniu biografii Kolumba?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu przebiegać może indywidualnie lub w parach.
Wykonanie zadania: autor polskiego artykułu tłumaczy trudności w dokładnym prześledzeniu biografii Krzysztofa Kolumba brakiem źródeł dotyczących wydarzeń z wczesnego okresu jego życia. Dokumenty pochodzące z epoki miały ulec zniszczeniu lub zaginąć na przestrzeni wieków, natomiast relacje współczesnych Kolumbowi historyków dotyczą przede wszystkim jego podróży, nie zaś życia osobistego. Z kolei autor artykułu hiszpańskiego twierdzi, że sam Kolumb i jego najbliżsi pozostawili po sobie bardzo wiele dokumentów, z których część zaginęła podczas licznych procesów sądowych, a część została celowo sfałszowana. Brak precyzyjnych informacji dotyczących życia odkrywcy wiąże się z istnieniem bardzo wielu sprzeczności, jakie wynikają z zachowanych źródeł. Część historyków podważa także wiarygodność informacji przekazywanych przez samego Kolumba w jego zapiskach i dokumentach.

4

Porównaj artykuł polski i artykuł hiszpański. Jakie teorie dotyczące pochodzenia Kolumba pojawiają się w obu tekstach najczęściej?

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu przebiegać może indywidualnie lub w parach.
Wykonanie zadania: w polskim artykule wymieniana jest teoria o pochodzeniu Krzysztofa Kolumba z Genui we Włoszech oparta na wzmiance w jego testamencie, teorie o greckich, kastylijskich, korsykańskich, norweskich, portugalskich, szkockich i żydowskich korzeniach odkrywcy oraz teoria o pokrewieństwie Kolumba z królem polskim Władysławem Warneńczykiem. Najszerzej omawiana jest teoria o polsko-portugalskich pochodzeniu Kolumba, przedstawiona w książce M. Rosy, z którą polemizuje polski historyk.
Autor artykułu hiszpańskiego wymienia teorię o włoskim, galicyjskim, katalońskim, kastylijskim, estremadurskim, portugalskim, żydowskim, francuskim, angielsko-greckim i szwajcarskim pochodzeniu Kolumba, wspomina o teoriach wskazujących na miejsce jego urodzenia Majorkę, Ibizę.

a. Która z nich jest najbliższa autorowi hiszpańskiemu, która autorowi polskiemu, a którą stara się udowodnić przywoływany w artykule polskim portugalski autor - M. Rosa? Jakie argumenty przywołują wymienieni autorzy?

- autor artykułu polskiego za najbardziej prawdopodobną uznaje teorię o włoskim pochodzeniu Kolumba, który najprawdopodobniej miał przyjść na świat w Genui; stwierdza, że jest ona oparta na wzmiance samego odkrywcy w jego testamencie oraz najbardziej powszechna w literaturze przedmiotu, leksykonach, encyklopediach i podręcznikach;

- M. Rosa, autor książki omawianej w polskim artykule, przekonuje o portugalskim pochodzeniu Kolumba, które wiązać miało się także z pokrewieństwem z polskim królem Władysławem Warneńczykiem; argumenty tego autora przywoływane w polskim artykule dotyczą przede wszystkim tych właśnie powiązań: Kolumb miał nosić pierścień z wizerunkiem ptaka przypominającym polskiego orła, jego wygląd fizyczny miał też wykazywać cechy typowo słowiańskie; M. Rosa powołuje się także na kilka dokumentów utożsamiających Henryka Niemca (którego wskazuje jako ojca Kolumba) z polskim królem;

- autor tekstu hiszpańskiego również za najbardziej prawdopodobną teorię uznaje tę, która przypisuje Kolumbowi pochodzenie z Genui; teorię tę potwierdzać mają słowa samego Kolumba wypowiedziane 22 lutego 1498 roku („choć urodziłem się w Genui, przybyłem służyć wam tu, w Kastylii”), fakt, że Kolumb nie posługiwał się dialektem genueńskim w piśmie tłumaczy tym, że w XIV wieku nie wykształciła się jeszcze jego pisana forma; autor ten wskazuje jednak, że odkrywca przez całe życie najbardziej związany był z Kastylią i na co dzień posługiwał się właśnie tym językiem, także w piśmie.

b. Jakie elementy mogą mieć wpływ na prezentowane przez różnych autorów opinie dotyczące pochodzenia Kolumba?

- pochodzenie autora (autorowi portugalskiemu może być bliższa teoria dotycząca portugalskich korzeni Kolumba, autorzy hiszpańscy, włoscy, szwajcarscy itd. mogą mieć tendencję do udowadniania, że Kolumb pochodził z ich kraju);

- kompetencje i przygotowanie autora (osoby bez odpowiedniego przygotowania historycznego mogą prezentować opinie niepoparte żadnymi dowodami, oparte wyłącznie na własnych przekonaniach);

- cel przygotowywanej publikacji (na potrzeby propagandy czy marketingu autorzy mogą prezentować różne opinie, niekoniecznie zbieżne z faktami czy też ich własnymi przekonaniami).

c. Która z teorii przekonuje Cię najbardziej – przedstaw swoje stanowisko i argumentację w czasie dyskusji w grupie/klasie.

Uwagi metodyczne: praca w zadaniu może przebiegać w formie dyskusji na forum grupy/klasy, moderowanej przez nauczyciela/kę. Uczniowie powinni mieć możliwość wyrażenia i uargumentowania własnych opinii, zbudowanych na podstawie wiedzy zdobytej za pośrednictwem analizowanych artykułów, lekcji szkolnych, podręczników, znanych im filmów dokumentalnych i fabularnych oraz innych źródeł.