Podstawowe informacje

Pierwsza wojna światowa, a zwłaszcza jej przyczyny i wybuch są obecnie szczególnie ważne w nauczaniu historii, również z powodu nadchodzącej setnej rocznicy wybuchu wojny. Innym powodem stałego zainteresowania przyczynami i wybuchem wojny jest to, że nawet po upływie stu lat pisania prac naukowych na ten temat, nie osiągnięto porozumienia i nie powstała wspólna profesjonalna, historyczna ocena dotycząca tego, który kraj ponosi największą odpowiedzialność za wybuch wojny, jakie były jej główne przyczyny oraz dlaczego zaczęła się właśnie w 1914 r.

Odniesienie do programu nauczania

Cele nauczania

Jeśli chodzi o cele nauki, mamy nadzieję, że pod koniec etapu nauczania, uczniowie będą mieli rozległą wiedzę na temat wydarzeń prowadzących do wojny, jak również świadomość, że doprowadziło do niej wiele czynników oraz tego, które kraje ponoszą największą odpowiedzialność za wybuch wojny. Ponadto uczniowie zrozumieją, że historykom nie udało się wypracować zgodnej wersji wyjaśniającej te zagadnienia, ale niektóre teorie są bardziej wiarygodne niż inne, a więc nie wszystkie teorie są równie ważne. Interpretacjom przeszłości wagi nadają mocne dowody, a społeczność ekspertów z tej dziedziny kwestionuje i testuje formułowane teorie.

Uczniowie w Wielkiej Brytanii czasami omawiają ten temat w różnym wieku. Pierwsza wojna światowa to temat obowiązkowy w podstawie programowej z historii, a więc wszyscy uczniowie mają z nim do czynienia w wieku 13 lub 14 lat. Na tym poziomie niewiele uwagi poświęca się wybuchowi wojny, koncentrując się raczej na jej przebiegu na froncie zachodnim.

Na poziomie egzaminu GCSE (15/16 lat), uczniowie, którzy wybrali kontynuację nauki historii, szerzej omawiają temat wybuchu wojny i zwykle skupiają się na kryzysie prowadzącym do wojny 1905-14, oraz przyczynach napięcia (wyścig zbrojeń, rywalizacja kolonialna, system sojuszniczy itd.) Program dla uczniów przygotowujących się do egzaminu A level z historii (16-18 lat) zawiera temat I wojny światowej. Od uczniów oczekuje się większej wiedzy na temat sytuacji przed wybuchem wojny, różnych opinii historyków na temat krajów odpowiedzialnych za jej wybuch, przyczyn wybuchu wojny w 1914 r. właśnie wtedy oraz zakresu, w jakim sytuacja na Bałkanach do niej doprowadziła, a także innych spornych kwestii z tym związanych.

Nadchodząca setna rocznica wybuchu I wojny światowej sprawiła, że w czasopismach i gazetach pojawiło się bardzo dużo artykułów na temat przyczyn i wybuchu wojny, wiele z nich napisanych przez wybitnych historyków brytyjskich. Przedstawiono wiele różnych opinii, zwłaszcza dotyczących tego, czy Wielka Brytania powinna była wziąć udział w wojnie czy nie. Niall Ferguson jest dość krytyczny, jeśli chodzi o rolę Wielkiej Brytanii w doprowadzeniu do wybuchu wojny, natomiast kilku innych historyków (np. Gary Sheffield) twierdzi, że musieliśmy zaangażować sie w wojnę lub zaakceptować hegemonię Niemiec w Europie. W związku z tym interesujące jest porównanie stanowiska brytyjskich i niemieckich historyków w tej debacie – patrz poniżej.

Jedną z kluczowych wartości projektu dla osób uczących się jest świadomość, że historycy, dziennikarze i politycy nie zgadzają się w wielu kwestiach dotyczących przeszłości, ale jest wiele sposobów, aby ustalić, które wersje przeszłości są najbardziej wiarygodne i autorytatywne.

W jaki sposób wybuch I wojny światowej jest prezentowany w niemieckich podręcznikach

Wystarczy bliżej przyjrzeć się programowi nauczania oraz podręcznikom szkolnym, aby mieć wyobrażenie na temat tego, jak
I wojna światowa przedstawiana jest w niemieckich czasopismach historycznych. W Bawarii zagadnienie wybuchu I wojny światowej zawsze występuje w połączeniu z tematem imperializmu, w kontekście czterech głównych zagadnień:

1. Kryzys na Bałkanach, zamach w Sarajewie i droga ku wojnie

2. Technologia wojenna i doświadczenia wojenne żołnierzy i cywilów

3. Rok 1917 jako moment przełomowy oraz rewolucja rosyjska

4. Koniec wojny, traktat wersalski i jego konsekwencje

Po omówieniu tego rozdziału często przechodzi się do tematu poświęconego Republice Weimarskiej, której koniec jest również upadkiem demokracji parlamentarnej i początkiem narodowego socjalizmu.
Podręczniki reagują głównie na kontrowersyjną teorię Fischera. W 1961 r. historyk Fritz Fischer opublikował pracę „Sięganie po władzę nad światem. Cele wojennej polityki cesarskich Niemiec 1914 – 1918” (Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschlands 1914/1918), w której przedstawił tezę, że imperialne Niemcy wcale nie pogrążyły się w I wojnie światowej ani nie było czegoś takiego, jak wybuch wojny. Według jego teorii część środowiska politycznego i militarnego celowo pchała Rzeszę Niemiecką do wojny, dbając o to, by kraj nie był postrzegany jako agresor. Teza ta była ostro krytykowana przez historyków niemieckich, ponieważ oznaczałaby potwierdzenie winy Niemiec w rozpętaniu konfliktu, jak zostało zapisane w art. 231 traktatu wersalskiego. W Niemczech zarówno ugrupowania lewicowe, jak i prawicowe, zgodnie odmawiały uznania oskarżeń traktatu wersalskiego z 1919 r. Obecnie historycy są zdania – w przeciwieństwie do Fritza Fischera – że nie można jednoznacznie wskazać winnego wybuchu I wojny światowej, pomimo zdecydowanego potwierdzenia „planów wojennych” pewnej części niemieckiego społeczeństwa i rządu.

Obecnie większość podręczników celowo unika sformułowań typu „dążenie do wojny” lub „wybuch wojny”, używając bardziej neutralnej terminologii „droga do I wojny światowej”. Biorąc pod uwagę znaczenie tego pytania w przeszłości i obecnie, ważne jest, aby wyjaśnić sugestie wyboru odpowiedniej terminologii („pogrążyć”,„wybuchnąć” kontra „rozpocząć” itp.) oraz zachęcić uczniów do wyrobienia własnej krytycznej opinii na ten temat.

EHISTO-team, Augsburg