Podstawowe informacje

Rozdział przedstawia początek I wojny światowej i sposób jej przedstawienia głównie w niemieckich i szwedzkich czasopismach historycznych, które zostały użyte jako przykłady. Skupia się na ilustracjach, które przedstawiają zamach w Sarajewie zarówno w podręcznikach szkolnych, jak i magazynach. Głównym pytaniem, jakie zadajemy, jest jak te zdjęcia są wybierane i przedstawiane w porównaniu do historycznych źródeł. Ponadto w rozdziale próbujemy dowiedzieć się, czy odpowiedzialność za wybuch wojny jest przedstawiana z wielu perspektyw, czy też z jednej.
Poniższe ćwiczenia stanowią sugestię, by bliżej przyjrzeć się temu tematowi. Mogą również stanowić motywację do dalszej analizy przy użyciu innych czasopism (materiały dodatkowe). Z tego powodu udostępniliśmy sondaże dotyczące przedstawiania wybuchu I wojny światowej w podręcznikach różnych krajów, aby zastanowić się nad tendencjami prezentowania tego zagadnienia w różnych krajach.

Odniesienie do programu nauczania

W bawarskich szkołach temat I wojny światowej jest częścią programu nauczania w klasie 8 (uczniowie w wieku 14-15 lat).
Nie ma żadnych odniesień do korzystania z materiałów zawartych w czasopismach historycznych, ale program wymaga uwzględnienia kultury historycznej jako elementu życia codziennego uczniów.
Temat kwalifikuje się do nauczania interdyscyplinarnego, na przykład łączącego historię z naukami społecznymi, sztuką i literaturą niemiecką, co stanowi ciekawy pomysł na wykorzystanie w klasie publikacji z czasopism historycznych.

Cele nauczania

Uczniowie poszerzą swoje umiejętności krytycznego podejścia do mediów oraz przeprowadzą analizę porównawczą tematu z punktu widzenia różnych krajów europejskich.
Uczniowie będą bardziej wrażliwi na źródła w postaci zdjęć i ilustracji zarówno w czasopismach historycznych, jak i podręcznikach do historii oraz opracują kryteria służące do oceny ogólnie stosowanych źródeł ilustrowanych, w szczególności w mediach komercyjnych.
Przez porównanie popularnych czasopism historycznych i podręczników szkolnych do historii uczniowie uczą się oceniać różne sposoby prezentacji tematów historycznych oraz zauważać różnicę między bardziej lub mniej naukowym lub popularnym stylem różnych magazynów historycznych oraz podręczników.
Zestawienie materiałów z podręczników i czasopism z różnych krajów pozwoli na opanowanie umiejętności analizy i porównania tendencji w przedstawianiu tematu (w tym przypadku korzystano z przykładowych czasopism szwedzkich i niemieckich). Przykłady magazynów z innych krajów znajdują się w materiałach w zakładce materiały dodatkowe; można je wykorzystać do porównania różnych punktów widzenia krajów europejskich w szerszej perspektywie.

Sposób prezentacji „wybuchu” I wojny światowej w niemieckich podręcznikach

1. Kryzys na Bałkanach, zamach w Sarajewie i droga ku wojnie

2. Technologia wojenna i doświadczenia wojenne żołnierzy i cywilów

3. Rok 1917 jako moment przełomowy oraz rewolucja rosyjska

4. Koniec wojny, traktat wersalski i jego konsekwencje

Po omówieniu tego rozdziału często przechodzi się do tematu poświęconego Republice Weimarskiej, której koniec jest również upadkiem demokracji parlamentarnej i początkiem narodowego socjalizmu.
Podręczniki reagują głównie na kontrowersyjną teorię Fischera. W 1961 r. historyk Fritz Fischer opublikował pracę “Sięganie po władzę nad światem. Cele wojennej polityki cesarskich Niemiec 1914 – 1918” (Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschlands 1914/1918), w której przedstawił tezę, że imperialne Niemcy wcale nie pogrążyły się w I wojnie światowej ani nie było czegoś takiego jak wybuch wojny. Według jego teorii część środowiska politycznego i militarnego celowo pchała Rzeszę Niemiecką do wojny, dbając o to, by kraj nie był postrzegany jako agresor. Teza ta była ostro krytykowana przez historyków niemieckich, ponieważ oznaczałaby potwierdzenie winy Niemiec w rozpętaniu konfliktu, jak zostało zapisane w art. 231 traktatu wersalskiego. W Niemczech zarówno ugrupowania lewicowe, jak i prawicowe, zgodnie odmawiały uznania oskarżeń traktatu wersalskiego z 1919 r. Obecnie historycy są zdania – w przeciwieństwie do Fritza Fischera – że nie można jednoznacznie wskazać winnego wybuchu I wojny światowej, pomimo zdecydowanego potwierdzenia „planów wojennych” pewnej części niemieckiego społeczeństwa i rządu.

Obecnie większość podręczników celowo unika sformułowań typu „dążenie do wojny” lub „wybuch wojny”, używając bardziej neutralnej terminologii „droga do I wojny światowej”. Biorąc pod uwagę znaczenie tego pytania w przeszłości i obecnie, ważne jest, aby wyjaśnić sugestie wyboru odpowiedniej terminologii („pogrążyć”,„wybuchnąć” kontra „rozpocząć” itp.) oraz zachęcić uczniów do wyrobienia własnej krytycznej opinii na ten temat.

Autorzy:

EHISTO-team,
Augsburg

Sposób prezentowania wybuchu I wojny światowej w podręcznikach w Szwecji

W szwedzkich podręcznikach I wojna światowa była przedstawiana głównie jako równowaga sił, która została zakłócona
i przerodziła się w konflikt: wojnę na skalę światową, o niewyobrażalnym dotąd zasięgu, która nastąpiła po relatywnie spokojnej erze dobrej koniunktury, zwłaszcza w przemyśle. Próba wyjaśnienia przyczyn I wojny światowej to złożony problem. Na politykę europejską silny wpływ miała rywalizacja w kwestii władzy, gospodarki i statusu. Spór o Afrykę stanowił jedno źródło konfliktu
i rywalizacji, drugim źródłem konfliktu była industrializacja. Europa przechodziła przez okres transformacji społecznej, w której nowa burżuazja rzuciła wyzwanie tym grupom, które do tej pory trzymały w swoich rękach władzę. Nacjonalizm w XIX w. również nie pozostał bez wpływu, zwłaszcza na Bałkanach, gdzie miał miejsce szereg konfliktów.

Autor:

Thomas Nygren
Dalarna University